Osman Aydoğan


İslam Dünyası´nın geri kalmışlığının tarihi kökenleri


19. yüzyılda Osmanlı Devleti´nin en önemli devlet adamlarından, yazar, şair ve devlet adamı Ziya Paşa´nın (1829-1880, asıl ismi Abdülhamid Ziyaeddin) 1870 yılında yazdığı çok güzel bir gazeli vardır. Gazel şöyle başlardı: ?´Diyar-ı küfrü gezdim beldeler kâşaneler gördüm Dolaştım mülk-i İslam´ı bütün viraneler gördüm´´ (Kâfirler -Batı- diyarını gezdim, gelişmiş yerleşim yerleri gördüm İslam topraklarını dolaşığımda da sadece viraneler gördüm.) Gerçekten de Ziya Paşa, Sultan Abdülaziz döneminde Avrupa´ya kaçarak Genç Osmanlılar arasına katılır. Hemen hemen tüm Avrupa´yı görür. Görevleri nedeniyle Şark´ı da bilir. Bana da kısmet olmuştur, Ziya Paşa´dan tam 150 yıl sonra Almancam sayesinde diyar-ı küfrde hemen hemen görmediğim ülke kalmadı, orada yaşadım, orada beldeler, kâşeneler gördüm. Arapçam sayesinde de mülk-i İslam´da kısa da olsa Şam´ı, Kahire´yi, İskenderiye´yi gezdim, oralarda da bütün viraneler gördüm? Aradan 150 yıl geçse de gördüm ki değişen bir şey yoktur? İslam Dünyası´nda günümüzde sadece viraneler, sadece yoksulluklar yoktur? Günümüz İslam Dünyası´nda ayrıca savaş vardır, kan, gözyaşı ve işgal vardır, huzursuzluk vardır. Peki, bu neden böyledir? İslam Dünyası neden geri kalmıştır? İslam Dünyası´nda bugün neden savaş vardır, kan, gözyaşı ve işgal vardır, huzursuzluk vardır? ?´Hayat ileriye doğru yaşanır, ancak geriye doğru anlaşılır´´ derler. ?´Geleceğe ilişkin öngörüler kökleri tarihte olan ve buradan beslenen bitkiler gibidir´´ derler? Ben de biliyorsunuz çok sık kullandığım bu iki düstura sadık kalarak konuları tarihe bağlamayı ve tarihte geriye gitmeyi pek severim... Bu sitede sizlere daha yakın zamanda Kudüs konusunu anlatacağım diye teee üç bin yıl geriye giderek Buhtunnasır´ı, Delilah (Dilayla)´ı anlatmaya çalışmıştım... Bu sefer de, o kadar değilse bile bir bin yıl geriye giderek diyar-ı küfrü ve mülk-i İslam´ı sadece gören, gezen ve oralarda yaşayan birisi olan değil aynı zamanda bu konuda mürekkep yalamış birisi olarak da İslam Dünyası´nın neden geri kaldığını, İslam Dünyası´nda bugün neden savaş olduğunu, neden kan, gözyaşı ve işgal olduğunu, huzursuzluk olduğunu anlatmak istiyorum? Bugünkü İslam Dünyası´nın geri kalmasının en başta gelen sebebi: İbn-i Rüşd, Farabi, İbn-i Sina, İbn-i Haldun gibi eski Yunan felsefesinde Aristo çizgisinde deneyimci gerçekçiliği sürdürme yolunu tutanların karşısında Eflatuncu idealist felsefeyi savunan İmam-ı Gazalî´nin (Hüccet´ül İslam -İslam´ın kanıtı) (1058-1111) egemen olmasıdır diye değerlendiriyorum? İşte bu yazımda da anlatmak istediğim konu bu konudur; Gazalî ile İbn-i Rüşd arasındaki tartışma ve bu tartışmanın İslam Dünyası´na olan etkisidir... Gazalî 11 ve 12. yüzyıl İslam coğrafyasının çok etkin bir din bilginidir. Saygı duyulan birisidir. İmam-ı Gazalî ?´Tehâfütü´l-Felâsife´´ (Filozofların Tutarsızlığı) (Klâsik Yayınları, 2014) adlı eserinde, Farabi ve İbn-i Sina gibi İslam bilginlerini eleştirerek (ve de kâfirlikle suçlayarak) ?akıl, inanca ters düşemez? diye devletin varlığı ve güvenliği için (!) akılcı gidişi önlemeye çalışmıştır. Gazalî ?´Tehâfütü´l-Felâsife´´ isimli kitabında şöyle yazar: ??Akıl ile inancı uzlaştırmaya çalışmak boşunadır. Akıl ile inancın karşıtlığını kabul etmeyen düşünürler, kaçınılmaz olarak hakikatten uzaklaşacaktır. Allah´ı akıl ile açıklamaya çalışmak, Allah´ı yadsımaktır. Neden-sonuç ilişkisinin araştırılması, Allah´ın iradesini yadsıma sonucunu verebilir. Akıl ve felsefe sorularına yanıt bulmaya çalışırken çelişkiye düşüldüğüne göre hakikate ulaşmak imkânsızdır.? Ayrıca İmam-ı Gazalî ?´artık İslam tekâmüle erdi´´ diyerek İslam´da içtihat kapısını (yorum, yeni kural koyma) da kapatmıştır. İmam-ı Gazalî, ümmeti soru soran, eleştiren, itiraz eden bir kütle değil, itaat eden, biat eden ve teslim olan bir topluluk olarak tanımlamıştır. Gazalî, ?İhya´u Ulumid-Din? (Din Bilimlerinin Dirilmesi) (Hikmet Neşriyat, 2012) kitabında, akıl yürütmeye dayalı eğitim ve öğretimin, din duygularını öldürdüğünü iddia etmiş, bilimsel düşüncenin egemenliği kırılmadıkça dinsel duyguların dirilmeyeceğini savunmuştur. Gazalî kitabında genç Müslümanlara şöyle seslenir: ?Ey oğul! Elinden geldiğince, hiç kimse ile herhangi bir konuda düşünsel tartışmaya girişme! Çünkü düşünsel tartışma, birçok yıkımlara neden olur. Zararı yararından büyüktür. Çünkü düşünsel tartışma ikiyüzlülük, kıskançlık, büyüklenme, düşmanlık, böbürlenme gibi çok kötü huyların kaynağıdır.? Gazalî, bu eserini dört cilt hâlinde düzenlemiş, ciltlere sırasıyla İbadetler (İbâdât), Âdetler (Âdât), Helak Edici Hususlar (Mühlikât) ve Felaha Erdirici Ameller (Münciyât) adlarını vermiş, her bir cildi de on konu hâlinde işlemiştir.