Osman Aydoğan


Ingeborg Bachmann

Ingeborg Bachmann (1926-1973), 20. yüzyılın en önemli Avusturyalı kadın şair ve yazarlarındandır


Ingeborg Bachmann

Ingeborg Bachmann (1926-1973), 20. yüzyılın en önemli Avusturyalı kadın şair ve yazarlarındandır. 1945 - 1950 yılları arasında Innsbruck, Graz ve Viyana Üniversitelerinde felsefe, hukuk, psikoloji ve Alman filolojisi okur. Prof. Leo Gabriel’den felsefe ve Freud’un öğrencisi Prof. Viktor E. Frankl’dan psikoterapi dersleri alır… Heidegger ve Wittgenstein üzerinde yoğunlaşır. Heidegger’in varoluşçuluk felsefesi üzerine (Martin Heidegger'in Varoluşçuluk Felsefesinin Eleştirel İncelemesi) doktorasını yapar. İlk şiirleri 1948 - 49 yıllarında yayımlanır. 1959 - 60 yıllarında doçent unvanıyla Frankfurt Üniversitesi’nde şiir konulu dersler verir. 1964 yılında Georg Büchner Ödülü’nü, 1968 yılında ise Avusturya Büyük Devlet Edebiyat Ödülü’nü alır. 1965 yılından itibaren Roma’da yaşamaya başlar.

Ingeborg Bachmann, II. Dünya savaşı sonrası Alman edebiyatının en önemli yazarları arasında sayılan İsviçreli yazar ve mimar olan Max Frisch ile yaşadığı çalkantılı ilişki sonucunda bunalıma girer... Bu bunalım dönemimde de uyku hapı kullanır… Roma’da yalnız yaşadığı evinde aşırı miktarda aldığı uyku hapının etkisiyle sigarasını söndürmeyi unutur. Sigaranın yol açtığı yangında evi yanar. Kendisi yaralı olarak kurtarılır… Ancak yaralarına yaklaşık bir ay direndikten sonra, tam 47 yıl önce bugün, 17 Ekim 1973 tarihinde vefat eder. Tesadüf o ki yazdığı şiirlerden birisinin bir dizesi de şu şekildedir: "Ben ise yalnız başıma yatmaktayım yaralarımla, buzdan dikenlerin içinde…"

Malina

Tesadüf bu kadar da değildir. Ingeborg Bachmann, bu bunalımlı döneminde '’Todesarten'’ (ölüm biçimleri) adlı projesi üzerine çalışmaktadır… 1971 yılında bu bunalım döneminde yazdığı ‘’Malina’’ (YKY, 2004) isimli romanı bu projenin ilk romanıdır.

Ingeborg Bachmann’ın bunalımı ‘’Malina’’ isimli romanında da şu ifadeyle yer bulur:

“Düşüşler çağına geldim, komşular zaman zaman bir şey mi oldu diye sorduruyorlar. Küçük bir mezara düştüm, başımı vurdum ve kollarımı burktum, bir dahaki düşüşe değin hepsi iyileşmiş olmalı ve ben aradaki bu zamanı mezarda geçirmek zorundayım, bir sonraki düşüşten korkmaya başladım bile, ama biliyorum ki kehanete göre, yeniden ayağa kalkabilene değin üç kez düşeceğim.”

Şiir kitapları

‘’Malina’’, tek romanı ve son eseridir Ingeborg Bachmann’ın. İlk eserleri şiir kitaplarıdır. Şiirleri iki kitapta toplanmıştır. İlk şiir kitabı 1953 yılında yayınlanır: ‘’Die gestundete Zeit’’ (Ertelenmiş Zaman, Toplu Şiirler, YKY, 2004) İkinci şiir kitabı 1956 yılında yayınlanır: ‘’Anrufung des Großen Bären’’ (Büyük Ayı’ya Çağrı, Toplu Şiirler, YKY, 2004)

Radyo oyunları

Ingeborg Bachmann 1952 yılında yazdığı ‘’Ein Geschäft mit Träumen’’ (Bir Düş Alışverişi) adlı oyununda düş satan bir dükkânda kendi aşkları üzerine kurulu düşleri almaya sıra geldiğinde, özveride bulunmaktan kaçıp, sıradan kişiliği tercih eden bir insanın tragedyasını anlatır. Bu oyunu 28 Şubat 1952 tarihinde Viyana Radyosu'nda yayınlanır.

1955 yılında yazdığı ‘’Die Zikaden’’ (Ağustosböcekleri) oyununda bir adaya toplanmış insanların kırılgan ve buruk yaşam öykülerinden bahseder. Bu oyunu da 25 Mart 1955 tarihinde Hamburg Kuzeybatı Almanya Radyosu'nda yayımlanır.

1959 yılında yazdığı ‘’Der gute Gott von Manhattan’’ (Manhattan’ın İyi Tanrısı) adlı oyununda da insanın vazgeçilmez tutkusu “aşk“ı irdeler ve gerçek aşkın bütünüyle olanaksızlığını bir mahkeme ortamında sorgular… Bu oyunu da Bavyera ve Kuzey Almanya Radyoları'nın ortak yapımı olarak yayımlanır.

Bachmann, sonra da bu üç oyununu tek bir kitapta toplayarak ‘’Hörspiele’’ (Radyo Oyunları, YKY, 2005) adıyla yayınlar…

Ingeborg Bachmann, bu eserlerinde insanoğlunun yaşamındaki gerçekleri felsefi boyutta derinlemesine inceleyerek kurulu düzene ters düşen aşkların asla gerçekleşemeyeceğini anlatır…

Deneme ve Öykü kitapları

1960 yılında deneme eseri olan ‘’Frankfurter Vorlesungen’’ (Frankfurt Dersleri, Bağlam Yay., 1989) yayınlanır. 1961 yılında ise öykü kitabı olan ‘’Das dreißigste Jahr’’ (Otuzuncu Yaş, YKY, 2004) yayınlanır.

Ingeborg Bachmann ve Ahmet Cemal

Ülkemizde, şiirden denemeye farklı türlerden Bachmann’ın eserlerinin ve Bachmann ile yapılmış bir dizi söyleşinin yer aldığı bir kitap da Ahmet Cemal’in hazırlığı ve çevirisiyle yayınlanır: ‘’Bu Tufandan Sonra´’ (Metis Yayınları, 1998)

Ahmet Cemal, ‘’Lanetlenmiş Ağustosböcekleri’’ (Can Yayınları, 2012) isimli deneme kitabında da Bachmann'dan alıntılar yapar... 

Ingeborg Bachmann’ın ülkemizde yayınlanan bütün eserlerini Ahmet Cemal tercüme eder…

Ingeborg Bachmann’ın kitaplarında yer alan sözleri

Ingeborg Bachmann’ın derinliğini anlayabilmek için kitaplarında ve söyleşilerinde yer alan şu sözlerini vermek ve daha sonra da eserlerinden bir örnek aktarmak istiyorum:

"Faşizm bir kadın ve bir erkek arasındaki ilişkide baslar…" 

"Gerçek savaş her zaman adı barış olan savaşın patlamasıyla başlar…"

"Tek kelime söylemeyin, siz kelimeler!..."

‘’Tarih öğretir, ama öğrencileri yoktur.’’

‘’Yaşayacak bir ‘niçin'i bulunan, hemen hemen tüm ‘nasıl’lara dayanabilir.’’

‘’Çünkü birbirimize söylediğimiz sayılı şeylerle, ona gerçekten söylemek istediğim şeyler arasında bir hava boşluğu var..’’

‘’...çünkü insanoğlu karanlık bir yaratıktır, yalnızca karanlıklarda kendi kendisinin efendisidir ve gün ışığında yeniden köleliğine döner.’’

‘’Toplum, düşünebilecek en kanlı arenadır. Bu arenada eskiden beri, bu dünyanın mahkemelerine sonsuza değin kapalı kalan, en inanılmaz cinayetlerin tohumları en kolay biçimde ekilmiştir.’’

‘’...ama içimde bir şeye karşı yazdığım duygusu vardı. Varlığını hep koruyan teröre karşı. Çünkü insanın gerçek ölümü, hastalıklardan değildir, insanın insana yaptıklarındandır.’’

‘’İvan gece soruyor bana: Neden yalnızca ağlama duvarı var, neden bugüne kadar kimse bir sevinme duvarı yapmamış?’’

‘’O denli zengin bir yanılgı içinde yaşıyoruz ki kimse ötekine ya da egemenliğe karşı sesini yükseltmiyor. Dış dünyada öteki insanların bizi felce uğratmaları bu yüzden; çünkü onlar birtakım haklar alıyorlar, çünkü onlardan birtakım haklar alınıyor veya esirgeniyor ve çünkü o insanlar, hakları olmaksızın birbirlerinden sürekli bir şeyler istemekteler.’’

“Yani bulunduğumuz yerde, burada, özel bir yerde değil (çünkü özel bir yer hiçbir yerde yok), kalmak ve düşünmek için, savunulmayı gereksinmeyen bir yerde, ayrıcalıklarını birilerine zorla benimsetmenin gerekli olmadığı bir yerde, ama yine de bizi besleyebilecek, sevebileceğimiz, iyi hatlarla, var olan iyi hatlara öykünerek, yeni hatlar oluşturarak, bir çehre kazandırabileceğimiz bir yerde. Bu, her yerde olabildiği takdirde, o zaman artık hiçbir yerin çehresi ötekine itici gelmeyecek ve ürkütmeyecek. Ve o zaman çehreler rahatça Fransızca, İtalyanca, Almanca ve bunun gibi adlar taşıyabilecekler. Ve yüz hatları olarak yazılan, o zaman adı neyse rahatça o adı taşıyabilecek ve herkesin mutlulukla kendi dili sayabileceği bir dilde yazılmış olabilecek.” (Bachmann, bir arada insan olarak kalabilmenin koşullarını daha 1960’lı yılların başında yazıyordu.)

''Kimi zaman bana neden içinde her şeyin iyi olacağı ütopik bir ülkeyi, bir ütopya niteliğinde bir dünyayı tasarladığımı sordular. Yaşadığımız günlük yaşamın iğrençliği göz önünde tutulduğunda, bu soruyu yanıtlamak bir çelişkiye yol açabilir, çünkü bizler, günümüzde gerçekte hiçbir şeye sahip değiliz. İnsan, ancak maddi şeylerin ötesinde bir şeylere sahipse zengindir. Ve ben bu materyalizme, bu tüketim toplumuna, bu kapitalizme, burada cereyan eden bu korkunçluğa, sırtımızdan yaşamaya hakları olmayan bu insanların zenginleşmesine inanmıyorum. Gerçekte inandığım bir şey var ve ben buna 'bir gün gelecek' diyorum. Ve özlemini çektiğim şey, bir gün gelecek. Evet, belki de gelmeyecek, ama ben yine de inanıyorum geleceğine. Çünkü eğer inanmazsam, artık yazamam.'' (Bachmann bu yazıyı ölümünden dört ay önce yazar.)

İrlandalı yazar Samuel Beckett, ’’Godot'yu Beklerken'’ isimli eserinde oyun kahramanları hiç gelmeyecek bir kişiyi beklerken, Ingeborg Bachmann da burada hiç gelmeyecek bir zamanı bekler…

Ağustosböcekleri

Ingeborg Bachmann’ın ‘’Radyo Oyunları’’ kitabında yer alan ‘’Die Zikaden’’ (Ağustosböcekleri) isimli oyunu bir adaya toplanmış insanların kırılgan ve buruk yaşam öykülerini konu alır.

Bu oyunun başında şöyle bir bölüm yer alır: ‘’Küçük eve bir başkası taşınacak. Birkaç yabancı daha adadan ayrılacak, yenileri gelecek. Gelenler çoğaldığında yalnızlığın da fiyatı artacak ve kıyılar dolacak. Soluk yüzler güneşte yanacak ve kumlar parmakların arasından kayacak, ta ki bir gölge adanın üzerinde kanat çırpana ve rüzgâra doğru üflenmiş bir tüy yere düşene kadar.’’

Görüldüğü gibi oyun, bir adanın tasviri ile başlar. Tuhaf bir adadır aslında burası. Hep birileri gelir, ama gelenlerle birlikte ortalık sanki daha bir tenhalaşır. Oyunda ‘’Ağustosböcekleri” diye anılanlar, insandır aslında.

Ancak adadaki insanlar; insanca yaşamayı, insanı; ancak sevmenin, sevebilmenin, hemcinslerinden ancak hiçbir ayrımcılığın tuzağına düşmeden sorumlu olabilmenin insan kılabileceğini çoktan unutmuş yaratıklara dönüşmüşlerdir. Adadaki insanlar; yaşamanın hiç ayrım yapmaksızın her insandan sorumlu olmak anlamına geldiğini görmezlikten gelip sevmeye son vermişler ve hiçbir insanca duyguya seslenmeyen şarkılarla oyalanmaya koyulmuşlardır.

Bachmann’ın oyunundaki ada, insanların bugünkü dünyasıdır aslında. Yaşadıklarının sorumluluğunu üstlenebilme, sürünün içerisinde rengini belli edebilme yürekliliğini gösterebilenlerin gittikçe arandığı, birbirlerinin yanından geçip gitmekle yetinenlerin bunu birlikte yaşama sandıkları, sevgiden bütünüyle yoksun bir dünya.

Oyun, şu itirafla noktalanır: ‘’Kurumuş gırtlaklardan bir çığlıktır yükseldi, bir müzik de diyebilirim buna, vahşi bir şarkı, tepeden aşağı, yolun üzerinden denize doğru yuvarlandı. Olduğumuz yerde kalakaldık ve korkuyla birbirimize baktık. Çünkü ağustosböcekleri de bir zamanlar insandı. Hep şarkı söyleyebilmek için yemeye, içmeye ve sevmeye son verdiler. Şarkılara kaçışları sırasında gittikçe daha kuruyup küçüldüler; şimdi ise özlemleriyle yitik, özlemleriyle büyülenmiş olarak şarkılar söyleyip duruyorlar - ama aynı zamanda da lanetlenmiş olarak, sesleri insan sesi olmaktan çıktığı için...’’ Bachmann’ın Ağustosböcekleri adlı radyo oyunu bu satırlarla son bulur…

Bu yorumu Ahmet Cemal, bahsettiğim gibi ‘’Lanetlenmiş Ağustosböcekleri’’ (Can Yayınları, 2012) isimli deneme kitabında da kullanır.

Bachmann, ‘’sesleri insan sesi olmaktan çıktığı için’’ deyince de aklıma Şair Özdemir Asaf’ın güzel bir şiiri geliyor: ‘’Uzun Bir Öykü’’

Uzun Bir Öykü

Hiç kimsenin kafesine 
Koyamayacağı bir kuş... 
Kaçmasını öylesine 
Uçmasını böylesine 
Unutmuş. 
Bir insan sesine 
Gelip konmuş.

İnsan sesi

Özdemir Asaf’ın şiirindeki; hiç kimsenin kafesine koyamayacağı, kaçmasını öylesine uçmasını böylesine unutmuş bir kuş bir insan sesine gelip konmuşken bizler insan sesini unuttuk… Bizlerin, bu iklimlerde yaşayanların sesleri insan sesi olmaktan çoktaaan çıktı gitti... Bu ülkede yaşayanların sesi, insan sesi olmaktan çıktığından, çıkarıldığından beri de hayatın müjdecisi olan sesler artık duyulmaz oldu… Ingeborg Bachmann’ın “Ağustos Böcekleri” adlı radyo oyununun sonunda yazdığı gibi, artık sevmeye son verdiğimiz için seslerimiz, kendi lanetlerimizin etkisiyle, insan sesi olmaktan çıkmıştır. Artık kurumuş gırtlaklardan çığlıklar yükseliyor... Bu konuda tek kelime söylemeyin, siz kelimeler!...

Vefatının 47. yılında Ingeborg Bachmann’ı saygıyla anıyorum.

Toprağı bol olsun…